top of page

                                       Rozdział czwarty

                     Pierwsi przywódcy szwajcarskich mennonitów

                                        
 

W początkowych latach swego istnienia Kościół Menonitów był szczególnie pobłogosławiony zdolnymi i odważnymi przy­wódcami.

Byli to prawdziwie Boży ludzie. Ich osiągnięcia można wła­ściwiej ocenić, jeśli się zważy ogrom utrudnień, z jakimi walcząc musieli pracować. Lecz tak Marcin Luter, Ulrich Zwingli, Jan Kalwin, Jan Knox, aczkolwiek czasami mieli wielkie trudności w swojej pracy, to jednak w porównaniu z założycielami Kościoła Menonitów, ich droga była łatwa.

Kiedy Marcin Luter znalazł się w sytuacji zagrożenia, w je­go obronie stanął Książę Saksonii, a podczas swej refor­matorskiej działalności miał do dyspozycji armię broniącą go i współdziałającą w szerzeniu idei reformatorskich. Luter nigdy nie cierpiał prześladowa­nia i Kościół Luterański rzadko, kiedy był uciskany na swych terenach. Ulrich Zwingli był szanowanym przywódcą swojego kantonu, wspieranym w pełni przez władze państwowe, mającym poparcie przywódcy armii broniącej Szwajcarskiego protestantyzmu. Jan Kalwin był przez całą generację dostojną figurą we władzach miasta Genewy a Jan Knox miał oficjalnie nadane stanowisko płatnego pastora w wielkim mieście.

W odróżnieniu od nich, większość przywódców Kościoła Menonitów to męczennicy a ich następcy byli ścigani, prześladowani i publicznie uśmiercani. Wbrew temu, ludzie ci o nadzwyczajnych uzdolnieniach i charakterach, z radością podejmowali trud przewodzenia owej „przeklętej sekcie anabaptystów” oddając życie „za Braci.” Kilku z nich przedstawimy szczegółowiej, ukazując ich los i dzieło. Są to: Konrad Grebel, Felix Manz, Jerzy Blaurock, Michał Sattler i Pilgrim Marpeck.

 

Konrad Grebel,  1498-1526

Konrad Grebel może być rzeczywiście nazwany założycielem Kościoła Menonitów. Gdyby nie miał niezłomności oddania we wierze i odwagi wytrwania w przewodzeniu grupie Braci, trudno sobie wyobrazić powstanie Kościoła Menonitów. Grebel urodził się w Zurychu (Szwajcaria) około 1498 roku, w bogatej i wpływowej arystokratycznej rodzinie.

 

Wywodził się więc z najwyższej klasy społecznej w Szwajcarii. Ojciec jego był wybitnym członkiem Rady Miejskiej Zurychu, bogatym handlowcem stali, wielokrotnie przedstawicielem kantonu Zurychu w szwajcarskiej federacji. Jako syn z takiej rodziny miał zapewnione wszystko, co najlepsze, co tylko można było mieć w owym czasie. Przyjaźnił się z najwybitniejszymi rodzinami Szwajcarii (jego siostra po­ślubiła słynnego Doktora von Watt’a, burmistrza St. Galen, uprzednio rektora Uniwersytetu Wiedeńskiego), posiadając wszelkie przywileje, jakie może zapewnić bogactwo, uważany był za rokującego do wielkiej kariery. Otrzymawszy od króla Austrii poparcie, studiował w Wiedeńskim Uniwersytecie trzy lata (1515-1518), uprzednio już rok studiując na Uniwersytecie w Bazylei. Po tym okresie spędził dwa lata na Uniwersytecie Paryskim Otrzymawszy pomoc od króla Francji. Łącznie więc, studiował sześć lat na najlepszych uniwersytetach, otrzymując gruntowne wyższe wykształcenie w humanistyce jako mistrz łaciny i greki. Jako utalentowany naukowiec, rozglą­dał się za dobrą karierą w swoim kraju.

 

Jak Grebel stał się przywódca „pogardzanej sekty” jest historią niesamowitą. W czasie studiów nie był zbyt religij­ny. W rzeczywistości prowadził typowe życie wolnego, nieco rozwiązłego studenta. Po powrocie do domu w 1520 roku, zetknął się z wpływowym, błyskotliwym i pełnym dynamiki mówcą z Zurychu, Ulrichem Zwinglim, który dopiero co w styczniu 1519 roku otrzymał katedrę.

 

Sam Zwingli, będąc zdolnym uczonym, zgromadził wokół siebie wielu młodych i zainspirował ich zwiastowaniem Ewangelii. Jak wielu innych, także Konrad Grebel nawrócił się głęboko i oddał z całym entuzjazmem wielkiemu dziełu reformowania Kościoła. Stał się jednym z najgorliwszych zwolenników Zwinglego osiągając popu­larność daleko poza granicami swego miasta. Stał się obiecującym ewangelicznym przywódcą. Lecz niedługo znalazł się w sytuacji konfliktowej z Zwinglim, człowiekiem, który zdobył go dla Ewangelii. Będąc oddanym i zdolnym badaczem Nowego Testamentu, posłu­gującym się oryginalnym językiem greckim, przekonał się, że jedynie kompletna i dokładnie zgodna z wzorami Nowego Testamentu reforma Kościoła może być wystarczającą. Ku swemu zdumieniu odkrył, że Ulrich Zwingli nie jest gotów na taką całkowitą reformę, lecz preferuje kompromisowe działania na rzecz tradycji i państwowego Kościoła. Kiedy Grebel to zrozumiał, zażądał od Zwinglego aby podjął działania na rzecz budowania Kościoła złożonego jedynie z prawdziwych wierzących, oddanych ewangelicznej dyscyplinie i o programie pełnego stosowania w codziennym życiu chrześcijaństwa i nauki Jezusa. Zwinglii nie zgodził się na to.

 

Zerwanie z Zwinglim nastąpiło w 1524 roku. Podzielający po­glądy Grebla spotykali się z nim na studia Biblijne i modlitwę i razem poparli zasadę pełnej ewangelicznej reformy. Grebel, potępiony w najsurowszy sposób przez Zwinglego, postanowił skontaktować się z innymi przywódcami, z którymi mógłby się połączyć. To się jednak nie powiodło i kiedy Rada Miejska Zurychu ostatecznie potępiła całą grupę Gre­bla i zabroniła jemu i jego przyjaciołom nauczania i głoszenia wiary, los ich został przesądzony.

 

Kariera Grebla trwała krótko. W niespełna osiemnaście miesięcy od momentu powołania Kościoła w styczniu 1525 roku, do jego śmierci od zarazy w lecie 1526 roku, co naj­mniej ostatnie dziewięć miesięcy spędził w więzieniu. Resztę czasu przeżył jako wędrowny kaznodzieja w sąsiednich kantonach Szwajcarii. Miał nadzieję, że uda mu się w obronie zasad Kościoła napisać świadectwo swojej wiary, lecz nie pozwolono mu tego. Napisał jedynie krótką rozprawę siedząc w więzieniu, opublikowaną po jego śmierci w roku 1526. Zaginęła jednak, pozostały z niej jedynie frag­menty jako cytaty z krytykującego ją wystąpienia Zwinglego.

 

Konrad Grebel nie zdobył popularności, jaką miał Luter czy Zwingli, lecz jego wpływ będzie trwał aż do skończenia czasu w życiu setek tysięcy ludzi, tak z Kościoła Meno­nitów jak i innych mu pokrewnych. Bez pełnomocnictw od rządu, bez ordynacji ze strony kościelnych autorytetów, bez dobrodziejstwa przygotowania teologicznego, jedynie z Nowym Testamentem w swych rękach, trwając w prze­świadczeniu, iż Chrystus wymaga poddania całego życia Jego nauce, Konrad Grebel rzucił wyzwanie światu swoich czasów. Wszystko oddał swej wierze, dla sprawy Bożego Królestwa poświęcając tak atrakcyjną wśród ludzi karierę.

 

Felix Manz, 1498-1527

Podobnie jak Konrad Grebel, Felix Manz studiował na uni­wersytecie i pochodził z zacnej rodziny w Zurychu; jego ojciec był jednym z duchownych katedry w Zurychu. Od początku był zwolennikiem Zwinglego lecz szybko przy­łączył się do Grebla i innych żądających pełnej reformacji. Właśnie w jego domu odbywały się w roku 1524 spotkania Braci, gdzie Manz wyjaśniał Stary Testament posługując się oryginalnym tekstem hebrajskim i jak podają kroniki, był on wraz z Greblem przywódcą Braterstwa w początko­wej fazie działalności reformatorskiej. Kilkakrotnie siedział w więzieniu, w latach 1525 i 1526, lecz nie zaprzestał głoszenia i chrzczenia na terytoriach wokół Zurychu. W grudniu 1526 roku został aresztowany po raz ostatni i stracony 5 stycznia 1527 roku, poprzez utopienie w rzece Limmat w Zurychu. Był pierwszym męczennikiem z grona Braci straconym z rąk zwolenników Zwinglego. Wcześniej wprawdzie Eberli Bolt został spa­lony na stosie, 29 maja 1525 roku, ale stało się to z rąk katolików z miasta Schwytz (Szwajcaria). Zginął zaś nie jako członek Kościoła Braterskiego, lecz jako znienawidzony przez katolików protestant.

 

Jerzy Blaurock, 1490-1529

Obok Konrada Grebla, Jerzy Blaurock był najbardziej wpły­wowym przywódcą na samym początku istnienia Kościoła Menonitów w Szwajcarii. O jego pochodzeniu wiemy nie­wiele. Pochodził z Bonaduz, miasta we wschodnich Alpach. Spotykał się z Zwinglim w Zurychu na dysputach. Było to w początkowym okresie ewangelicznego ruchu. Poznawszy zgodnie ze swym zrozumieniem Ewangelii, że Zwingli nie naśladuje nauki Chrystusa w pełni, przyłączył się do Konrada Grebla i jego przyjaciół uważając, że oni trzymają się prawdy. Na początku roku 1525 przystąpił do nich i tegoż roku wziął udział w dyspucie broniącej zasad wiary. Razem z innymi braćmi zaczął cierpieć prześladowanie. Miał szczególny dar przemawiania, bardzo ofensywnego i odważnego. Po wypędzeniu go z Zurychu w styczniu 1527 roku podróżował po Szwajcarii, przemawiając w różnych miejscowościach; w Bernie, Biel, Appenzel itp. W maju 1529 roku udał się do Tyrolu, zaraz na wschód od Szwajcarii. Po zaledwie czterech miesiącach intensywnej służby, został spalony na stosie w Clausen, 6 października 1529 roku.

Mówi się, że będąc na stosie, zwiastował ewangelię tłumowi będącemu świadkiem jego egzekucji.

Życie Blaurocka oraz jego śmierć są przedstawione w Martyr’s Mirror (Zwierciadło męczenników) następująco:

O tym czasie w roku 1529 Jerzy Blaurock, po tym jak zwiastował i rozprzestrzeniał prawdę w przeciągu trzech lat w Szwajcarii, a szczególnie w Tyrolu, po którym po­dróżował będąc poprzez swój dar i gorliwość w Domu Pana źródłem prawdy o zbawieniu, razem ze swoimi towarzyszami, został schwytany opodal Gufidaun’u i nedaleko Clausen spalony żywcem na stosie”.

 

Michael Sattler, 1495-1527

Michael Sattler, najbardziej znamienita postać we wczesnym okresie historii Kościoła, był nawet przez swych wrogów nazywany „prawdziwym przyjacielem Boga.” Jako wybitnie wykształcony przeor klasztoru w Schwarzwald (Czarny las), znał Pismo Święte w oryginalnych językach. Zainteresował się nauką Braci z Zurychu i w roku 1525, rozpoznany wśród nich, został aresztowany i wydalony z Zurychu. Zapewne został ochrzczony jako członek grupy, ponieważ niedługo potem widzimy go jako wędrownego kaznodzieję służącego w południowo-zachodnich Niemczech, w Strasburgu i Horbie. Jego pasterski list do społeczności w Horbie ukazuje go jako człowieka głębokiej pobożności, go­rąco miłującego Kościół. Jest prawdopodobnym, że to on zwołał konferencję przywódców Kościoła w lutym 1527 roku, w miejscowości Schleitheim, nie daleko od Schaffhausen nad Renem, przy szwajcarskiej granicy. Konferencja ta stała się słynna z tego, że na niej przygotowano a później i opu­blikowano „Wyznanie wiary”, znane jako „Siedem artykułów Schleitheimskich”, będące najwcześniejszym sformułowanym na piśmie wyznaniem wiary Menonitów. Prawdopodobnie jego autorem był właśnie Sattler.

Po trzech miesiącach od tej konferencji Sattler zostaje aresztowany i skazany a następnie spalony na stosie w Rotterdamie, po uprzednim okrutnym torturowaniu. Zapisy o jego cierpieniach i śmierci oraz jego świadectwo wobec Kościoła zachowały się i zostały opublikowane. Jest to jedna z najbardziej wstrząsających historii męczeństwa i wierności Bogu z wczesnego okresu historii Kościoła Menonitów. Wpływ Sattlera rozciągnął się daleko poza czas jego dwuletniej służby, w okresie początkowym działalności Braci.

 

Pilgram Marpeck, 1495-1556

Jedną z niezwykłych postaci pośród przywódców Braci w Szwajcarii i południowych Niemczech był inżynier, specjalista od kopalń, Pilgram Marpeck.

Urodzony w Rotterdamie w Tyrolu, Marpeck otrzymał staranne wykształcenie i jako wysokiej klasy specjalista był znany w swoim kraju. W 1523 roku wybrany został do Miej­skiej Rady w swoim rodzinnym mieście, a w roku 1525 ob­jął zarząd kopalni.

Nawrócił się na luteranizm w roku 1526, lecz rok później zetknął się z Szwajcarskimi Braćmi i przekonawszy się, że są oni wierniejsi Pismu Świętemu, podzielił ich los. W 1528 roku spadły nań prześladowania za wiarę i został zdjęty ze swego stanowiska a jego posiadłość skonfiskowano.

Aby się schronić uciekł do Strasburga i tam pracował jako wybitny organizator zatrudniania ludzi w tym mieście. Jednocześnie z oddaniem głosił prawdę i świadczył o wierze, chrzcił nawróconych i organizował Kościół. Wypędzony ze Strasburga w roku 1532 przesiedlił się do Augsburga, gdzie spędził ostatnie lata swego życia, pracując od roku 1544 do swej śmierci (1556) jako specjalista organizacji zatrudniania ludzi.

Marpeck był zdolnym przywódcą i pisarzem. Zachowały się co najmniej trzy jego książki, jedna z roku 1542 pod tytułem “Napomnienia, traktat o chrzcie i Wieczerzy Pańskiej”, druga z roku 1544, zatytułowana “Wyjaśnienie Testamentu”, oraz trzecia z tego samego okresu, gruby tom zatytułowany “Usprawiedliwienie”. Te trzy tomy są najobfitszym materiałem źródłowym o nauce Szwajcarskich Braci, a czytanie ich jest nadal bardzo pożyteczne. Marpeck, jedyny z przywódców szwajcarskich, któremu dane było pozostać w pracy kościelnej dłużej, może być uważany za „Menno Simons’a Szwajcarii i południowych Niemiec.

bottom of page